Odsetki za zwłokę i kary umowne

ODSETKI ZA ZWŁOKĘ

W każdym wypadku opóźnienia świadczenia pieniężnego wierzyciel może domagać się od dłużnika świadczenia ubocznego w postaci odsetek za opóźnienie (art. 359 k.c.) i to niezależnie od tego, czy i w jakiej wysokości poniósł szkodę.

Art. 359. § 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.

reklama

§ 2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe.

§ 2¹. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne).

Reklamacje na okna i montaż w praktyce

Zobacz Program Szkolenia
Poznań - 15 maja 2024

§ 2². Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.

§ 2³. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.

reklama

§ 3. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, wysokość odsetek ustawowych, kierując się koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, biorąc pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego.

Głównym motywem takiego uregulowania jest uznanie, że wierzyciel ponosi przez opóźnienie co najmniej szkodę w postaci utraty odsetek, na jakie mógłby ulokować otrzymaną w terminie sumę, dlatego też odsetki należą się za sam fakt opóźnienia. Odsetki są zatem kompensatą tego, że wierzyciel nie mógł z pieniędzy skorzystać wcześniej.

Dłużnik nie może zwolnić się z obowiązku zapłaty odsetek przez wykazanie, że nie ponosi odpowiedzialności za okoliczności, które spowodowały opóźnienie.

Art. 481. § 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

§ 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

§ 3. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Chociaż odsetki są świadczeniem ubocznym, bo warunkiem powstania uprawnienia do odsetek jest istnienie długu głównego i jego wymagalność, roszczenie o nie ma charakter samoistny i wierzyciel może, dochodząc świadczenia głównego, zrzec się roszczenia o odsetki.

Nie ma też przeszkód dla wytoczenia powództwa o odsetki, bez równoczesnego żądania roszczenia głównego.

Odsetki należą się za cały czas opóźnienia, począwszy od dnia wymagalności długu.

Odsetki stają się wymagalne z upływem pierwszego dnia od terminu wymagalności roszczenia głównego i każdy następny dzień opóźnienia powoduje roszczenia o odsetki za okres poprzedzający tę datę.

Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie została z góry określona przez przepis lub strony umowy wierzyciel może domagać się odsetek ustawowych.

Zastrzeżenie wysokości odsetek nie może nastąpić w drodze czynności jednostronnej np. poprzez oświadczenie sprzedawcy na fakturze doręczonej kupującemu.

Jeżeli wierzytelność jest oprocentowana wedle stopy wyższej niż ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek obliczonych według tej wyższej stopy.

Wierzyciel może domagać się odsetek niezależnie od tego, czy suma należnych odsetek przewyższa wysokość należności głównej.

W wypadku odsetek za opóźnienie możliwe są dwa stanowiska co do terminu przedawnienia: można twierdzić, że roszczenie o zapłatę odsetek podlega takiemu samemu przedawnieniu jak roszczenie główne, względnie, że odsetki za opóźnienie przedawniają się wedle własnych reguł przedawnienia, a zatem obecnie tak jak odsetki kapitałowe, czyli w trzyletnim terminie dla roszczeń o świadczenia średniookresowe, bez względu na to, czy są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

KARY UMOWNE

Art. 483. § 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).

§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Art. 484. § 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Kara umowna należy się wierzycielowi tylko wtedy, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność dłużnik (art. 471 k.c.), Jeżeli dłużnik wykaże, że było inaczej, zwolniony jest z obowiązku zapłaty kary umownej

Wierzyciel może dochodzić kary umownej w pełnej wysokości, "bez względu na wysokość poniesionej szkody". Oznacza to, że wierzyciel zwolniony jest z obowiązku dowodzenia istnienia i wysokości szkody.

Sporna jest kwestia, czy dłużnik może zwolnić się z obowiązku zapłaty kary umownej, jeżeli wykaże, że wierzyciel w ogóle nie poniósł szkody. Zgodnie z uregulowaniem art. 484 § 1, wierzyciel nie może żądać od dłużnika odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej, chociażby wykazał, że poniósł większą szkodę.

Strony mogą w umowie przyjąć odmienne rozwiązanie, zastrzegając np.

• Karę umowną alternatywną (wierzyciel uprawniony jest do dokonania wyboru między żądaniem kary umownej, a żądaniem odszkodowania na zasadach ogólnych),
• Karę umowną zaliczalną (wierzyciel uprawniony jest do dochodzenia, obok kary umownej, odszkodowania uzupełniającego do wysokości wykazanej szkody),
• Karę umowną kumulatywną (wierzyciel może żądać zarówno kary, jak i odszkodowania).

Dłużnik może żądać zmniejszenia (miarkowania) kary umownej, jeżeli wykaże, że nastąpiła jedna z dwóch okoliczności (tego uprawnienia strony nie mogą wyłączyć w umowie):

• Zobowiązanie zostało, przed lub po powstaniu obowiązku zapłaty kary umownej, w znacznej części wykonane, co oznacza, że w istotnym zakresie zaspokojony został interes wierzyciela,
• Kara jest rażąco wygórowana w porównaniu z poniesioną przez wierzyciela szkodą

Jeżeli natomiast doszło do przyczynienia się wierzyciela, dłużnik nie może domagać się miarkowania kary umownej, tylko jej obniżenia z powołaniem się na art. 362 k.c. (strona obciążona karą umowną nie może w ramach miarkowania żądać takiej redukcji kary, by pokrywała ona jedynie wysokość szkody poniesionej przez kontrahenta; takie pojmowanie kary umownej i instytucji miarkowania doprowadziłoby bowiem do zaprzeczenia roli kary umownej jako sankcji cywilnoprawnej wobec nierzetelnego kontrahenta).

Strony mogą zastrzec w umowie, że dłużnik obowiązany jest zapłacić określoną sumę pieniężną (spełnić inne świadczenie) w każdym wypadku niewykonania (nienależytego wykonania) zobowiązania, także wówczas, gdy dłużnik za to odpowiedzialności nie ponosi (art. 471 § 1 k.c.).

Takie zastrzeżenie nie jest jednak karą umowną. Dłużnik przyjmuje na siebie odpowiedzialność umowną typu gwarancyjnego.

OKNOTEST.PL